1 Sierpnia 1944 roku miałem osiem lat. Było słoneczne popołudnie. Siedząc w kucki bawiłem się w kałuży pozostałej po przelotnym deszczu. Usłyszałem dźwięk przypominający wbijanie gwoździ i podniosłem się. Zobaczyłem eleganckiego pana strzelającego z dużego karabinu. Wylot lufy karabinu miał dziwny, lejkowaty kształt i wylatywał z niego płomień. Elegancki pan stał przy płocie sąsiedniego domu. Był w jasnobrązowych pumpach, mial szczupłą sylwetkę, na ramieniu, chyba prawym, miał biało-czerwoną opaskę. Nie zdążyłem zobaczyć nic więcej, gdyż nadbiegła moja matka i zaciągnęła mnie do piwnic kamienicy w której mieszkaliśmy. W piwnicy, na prymitywnych ławach, przechowywanych przez dozorcę od czasu oblężenia Warszawy w 1939 roku, siedzieli już sąsiedzi. Mówili że powstańcy zaczęli powstanie, że Warszawa będzie wolna, Niemcy uciekną, a potem przyjdą bolszewicy i czerwona armia.

O czerwonej armii słyszałem pierwszy raz z pół roku wcześniej, w zimie, kiedy bawiliśmy się ołowianymi żołnierzami. Jędrek Kiełbasiński powiedział mi wtedy że ona tak się nazywa bo wszyscy żołnierze chodzą w czerwonych mundurach. Nie bardzo mu wierzyłem. Ołowiani żołnierze którymi się bawiliśmy ubrani byli na zielono i mieli brązowe buty. SS-mani z pobliskich koszar byli ubrani na czarno. Do czerwonego munduru żołnierze musieliby mieć czerwone buty, a żołnierze w takich butach nie chodzą. Jędrek Kiełbasiński próbował więc mnie oszukać. Kiedy mu to powiedziałem dał mi syfona. Ale teraz o czerwonej armii mówili dorośli. Mówili że jak przyjdzie czerwona armia to będzie "co twoje to moje". Co ważniejsze mówili że czerwona armia chodzi bez butów. To załatwiało sprawę. W czerwonym mundurze ale boso - to było możliwe.

Mama była bardzo zdenerwowana, mówiła półgłosem, sama do siebie. To się jej rzadko zdarzało. Słyszałem: - To szaleństwo, głupcy, zrujnują miasto, wszyscy zginiemy. Nie wiedziałem kim są "głupcy", ale pytać było niebezpiecznie. Miałem pod powiekami obraz wysokiego pana, byłem pewien że nigdy go nie zapomnę. Wiedziałem że każdy strzał z jego karabinu był celny i chciałem zobaczyć go triumfującego, ale z Mamą nie miałem szans. Mama była zła i można było oberwać.

Eleganckiego pana nie zobaczyłem już nigdy. Następnego dnia, przyszedł do piwnicy inny pan, też powstaniec, miał białoczerwoną opaskę na ramieniu. Był niższy i nie taki elegancki. Przyniósł po dwie marchewki na dziecko, i mówił że Warszawa jest prawie wolna i że na razie chodzenie po ulicach jest niebezpieczne. Mówił że w związku z tym należy wykuć podziemne przejścia między piwnicami naszego i sąsiedniego domu. To mi się bardzo podobało.

Dzień czy dwa później Mama powiedziała że teraz mniej strzelają i możemy wrócić do mieszkania, ale tylko do kuchni, bo jest osłonięta. Kiedy siedzieliśmy w kuchni przyszedł Romek Hartman i okazało się że on jest też powstaniec. Miał szeroki wojskowy pas i przypięty do pasa granat. Mama bardzo się dziwiła że Romek jest w powstaniu, bo był tylko trzy lata starszy od mojego brata, a Maciek miał tylko dwanaście lat. Zapytałem go czy ma rewolwer, bo chciałem żeby mi pokazał, ale Romek powiedział że broń zdobywa się na wrogu. Dodał że lada dzień dostanie drugi granat, a tego co ma, nie może dać mi do ręki, bo regulamin tego zabrania. Mama znów się zdenerwowała. W ogóle Mamę było teraz bardzo łatwo zdenerwować i lepiej było uważać. Ciekawy byłem co się dzieje z Kryśką Hartman. Nie było jej w mojej piwnicy bo Hartmanowie mieszkali w innym bloku. Na wiosnę tego roku Kryśka często, kiedy dorosłych nie było w domu bawiła się z moim bratem. Kiedy bawili się u Kryśki brat nie chciał mnie zabierać na zabawę, ale kilka razy bawili się u nas w domu i nie mogli mnie się pozbyć.

Już wiedziałem co robił elegancki pan pierwszego dnia powstania. Nie dalej niż pięćdziesiąt metrów od naszego domu były koszary SS. Elegancki pan, razem z innymi powstańcami próbował je zdobyć. Koszar nie zdobyli i wielu powstańców poległo. Nie wierzyłem żeby ten pan mógł zostać zabity.

Te koszary SS interesowały mnie już przedtem. Widziałem SS-manów (nie mówiliśmy o nich "żołnierze") jak ćwiczyli rzut granatem, na placu przed budynkiem. Wjazd do koszar był zagrodzony szlabanem. Wartownik siedział w pomalowanej w czarno-białą jodełkę budce. Unikałem chodzenia chodnikiem po stronie koszar, w ogóle bałem się gdy mijałem SS-mana na ulicy. Jednak na krótko przed powstaniem ciekawość przemogła strach. Na wszystkich rogach budynku koszar budowano bunkry. Wybrałem sobie róg najdalszy od bramy i godzinami przyglądałem się jak pracują murarze. Zrobienie bunkra jest proste, jeżeli tylko budynek jest podpiwniczony. Usuwa się cegły z rogu - metr w górę i metr wzdłuż każdego boku. Buduje się nowy róg, wysunięty z pół metra wzdłuż każdej ściany budynku i zaopatrzony w poziome szpary strzelnicze. Tak właśnie zrobione były bunkry w koszarach SS. Później, kiedy murarze skończyli robotę już tam nie chodziłem - bałem się że w bunkrze może siedzieć SS- man.

Od któregoś dnia powstania zamieszkaliśmy w piwnicach na stałe, to znaczy do kiedy Niemcy uciekną. Wydawało mi się że wszyscy mieszkańcy domu przenieśli się do piwnicy, w każdym razie były tu wszystkie znajome dzieci. My z bratem i matką mieliśmy miejsce w środku piwnicznego korytarza. Siedząc na naszej koi mogłem widzieć dużą rurę gazową wychodzącą z otworu w ścianie po mojej lewej stronie, przechodzącą pod stropem piwnicy i wchodzącą do otworu w ścianie po prawej stronie. Prawie każdego dnia wieczorem duży szary szczur wynurzał się z prawego otworu, dostojnie defilował wzdłuż całej długości rury i znikał po lewej stronie. W sposobie w jakim szedł było coś bardzo zdecydowanego. Bardzo szybko szczur stał się dla nas atrakcją, na którą co wieczór czekaliśmy. Więcej - szczur był dla nas wyzwaniem, chcieliśmy go zatrzymać. To Jacek Patycki wpadł na pomysł żeby wystawić przeciw szczurowi żołnierzy. Zaczęliśmy od samotnego piechura w zielonym mundurze i brązowych butach. Szczur nawet się nie zatrzymał, w marszu barkiem strącił naszego bohatera w dół i pomaszerował dalej.

Także każdego dnia wieczorem odbywało się nabożeństwo. Biuro administracji naszego domu, które było na parterze, kilka metrów od drzwi od piwnicy służyło za kaplicę. Spiewaliśmy nabożne pieśni, przeważnie smutne jak "Kto się w opiekę" albo "Z dymem pożarów". Wieczory były więc uporządkowane, najpierw był szczur a potem nabożeństwo. Czasami jednak szczur się spóźniał i musieliśmy iść na nabożeństwo bez niego.

Któregoś dnia SSmani wypędzili nas na sąsiedni plac, gdzie na anemicznej trawie siedzieli już mieszkańcy z domu, położonego między koszarami i nami. Z głośnika powieszonego na słupie nadali rozkaz Hitlera, najpierw po niemiecku, a później jakiś pan mówił dziwnie po polsku. Rozkaz mówił że Warszawa ma być zniszczona, tak żeby kamień na kamieniu nie został. No i wtedy jak ten pan to mówił, to sąsiedni dom - ten który stał między nami a koszarami SS - zaczął się palić. Ludzie zaczęli płakać i wyrzekać. Mama mówiła że zaraz podpalą nasz dom. Pan Grusza powiedział że nie, bo nas Niemcy wypędzili bez rzeczy, a tamtym z sąsiedniego domu pozwolili zabrać na plac, to co mogli unieśc z mieszkania. Powiedział że nas nie podpalą. Rzeczywiście, po jakimś czasie mogliśmy wrócić do domu. Ludzie mówili, że i tak mamy szczęście że to byli SS-mani a nie Kałmucy. Podobno na Belgijskiej Kałmucy urządzili sobie zabawę i idąc wzdłuż ulicy wrzucali granat do okienka każdej piwnicy.

Szczur wciąż miał przewagę nad naszą armią. Nawet trzech wyborowych żołnierzy nie moglo dać mu rady. Jeden z nich zaginął w czasie bitwy - wpadł za rurę do dziury w murze. Parę dni później inny żołnierz poległ w starciu - odłamała mu się podstawka.

Dorośli mówili, że będzie głód i ciągle rozmawiali o żywności. Któregoś dnia pan Winter wpadł na pomysł żeby zebrać pomidory z klombu na podwórzu. Problem był w tym że klomb był w zasięgu ognia z koszar SS. Pan Grusza powiedział że do dzieci nawet Niemcy nie będą strzelali. Nie wiem dlaczego to byłem akurat ja, w każdym razie dostałem białą chorągiewkę i pan Winter powiedział mi żebym poszedł zebrać pomidory z klombu. Nawet się nie opierałem, ale kiedy już mialem wyjść na podwórze zacząłem się bać. Jedni mówili, że najlepiej żebym się czołgał, inni żebym poprostu wyszedł powiewając białą chorągiewką. Nie pamiętam co zostało zdecydowane, co zresztą i tak nie miało znaczenia, bo wyszedłem na jakieś trzy kroki do przodu i szybko uciekłem z powrotem. Powiedziałem panu Winterowi że na klombie nie było już żadnych pomidorów. Pan Winter popatrzał na mnie, potem na klomb i powiedział: - rzeczywiście nie ma.

Na to Pani Niczmanowa powiedziała:
- co też pan opowiada, przecież tam aż czerwono od pomidorów.
Pan Winter powtórzył jeszcze raz, tym razem głośniej:
- na klombie nie ma pomidorów.
Pani Niczmanowa popatrzała na Pana Wintera i wybąkała:
- rzeczywiście, nie ma.
Byłem zdziwiony że dorośli tak szybko się ze mną zgodzili.

Szczur wciąż wygrywał bitwy. Nasz oddział grenadierów został zdziesiątkowany. Dowódca oddziału spadł z rury i został zmiażdżony butem któregoś z dorosłych.

Któregoś dnia Jacek powiedział że w naszym domu jest pełno Niemców. Łatwo jest ich rozpoznać po nazwiskach. Pani Lindorfowa, pan Kochman, pan Żurman, pani Rotsztajnowa to wszystko Niemcy. Maciek powiedział że Żydzi też mają niemieckie nazwiska. Jacek powiedział, że Żydów już nie ma bo ich Niemcy w zeszłym roku wybili. Bulek Winter powiedział że to że Żydów już nie ma to prawda, ale o Niemcach to nieprawda, bo mimo, że Winter jest niemieckim nazwiskiem on jest Polakiem, a Romek Hartman jest nawet powstańcem. Powiedział, że jego rodzina była w Polsce dwieście lat. Ja pomyślałem o Kryśce Hartman i przyznałem rację Bulkowi. Powiedziałem, że Jacek nie lubi pani Rotsztajnowej od czasu jak oberwał za ganianie jej kota.

Piwnica była oświetlana lampami karbidowymi. Przed powstaniem Niemcy włączali elektryczność na kilka godzin dziennie. Teraz oświetlenie elektryczne skończyło się całkowicie w początku powstania. Zwykle dla oszczędności paliła się tylko jedna lampa, zawsze sycząc i migocząc, gdyż wysokość płomienia zależała od chwilowego ciśnienia generowanego gazu. Tego wieczoru paliły się dwie karbidówki, i w dodatku pan Winter załadował do nich więcej niż zwykle karbidu, aby dłużej świeciły. Chodziło o to, by pan Żurman, który przekradł się ze Sródmieścia mógł zrelacjonować swoje przygody bez przerywania. Ulice Sródmieścia były zatarasowane barykadami, żeby ułatwić obronę przeciw niemieckim czołgom. Barykady były zrobione z przewróconych tramwajów, samochodów, ułamków muru, bruku ulicznego, cegieł i takich rzeczy jak meble. Nie mogłem pojąć, jak można przewrócić tramwaj, ale byłem przekonany że powstańcy wiedzą jak to zrobić.

Barykada - to jest to co musimy zrobić aby pokonać szczura. Kiedy nasza armia będzie za barykadą - szczur nie może zwyciężyć. Rozdwoiłem uwagę - jednym uchem słyszałem Jacka mówiącego, że da na szczurzą barykadę swój drewniany tramwaj, a drugim jak pan Żurman mówi że niemieckie bomby przebijają sklepienia domów i eksplodują w piwnicy. I właśnie wtedy wybuchnęła karbidówka po mojej lewej stronie. W zamkniętym pomieszczeniu piwnicy niegłośny sam w sobie wybuch sprawiał wrażenie potwornej detonacji; górna część lampy wyleciała w górę obracając się dnem do góry i wbiła się w sufit tak że palnik sterczał jak kaczy dziób do dołu. Teraz rzeczy zaczęły dziać się szybko i równocześnie. Pani Dobiecka wskazując prawą ręką na kaczy dziób piszczała:
- bomba, aaa...,
Jednocześnie lewą ręką próbowała zatkać sobie uszy w oczekiwaniu na wybuch. Pan Żurman wyprostował się i zakomenderował:
- Wszyscy padnij ! Tylko bez paniki.
Z podniesioną głową, skoncentrowany, pan Żurman wydawał się zdolny do opanowania każdej sytuacji. Pani Smolińska nie mogła tego widzieć, bo naciągnęła sobie na głowę koc leżący dotąd na jej kolanach. Spod koca dochodziło stłumione:
- Zdrowaś Mario, Łaskiś Pełna...
Cień pana Żurmana na ścianie piwnicy mówił mi:
- Ufaj dowódcy.
Krzyknąłem:
- Tak jest,
i rzuciłem się na ziemię, nie tracąc bomby z oczu. Piotrek powiedział:
- Proszę pana, proszę pana, mnie nie wolno padać w tym ubraniu,
a Jacek, trzymając w ręku drewniany tramwaj, zaczął przedzierać się w kierunku lampy mówiąc:
- Ja muszę zobaczyć bombę.
Traf chciał, że pan Kowal który na komendę pana Żurmana dał nurka pod pryczę był na jego kursie. Jacek potknął się o nogi pana Kowala i wypuścił z ręki drewniany tramwaj. Tramwaj zakreślił parabolę i wylądował zderzakiem na dolnej części pleców pani Smolińskiej. Pani Smolińska odrzuciła koc, podniosła się i powiedziała:
- Jestem ranna. Trafił mnie odłamek.
Pan Żurman krzyknął:
- Sanitariusze. Rannych na punkt opatrunkowy.
Powiedziałem:
- Proszę pana, tu nie ma sanitariuszy.
Pan Kowal wstał spod pryczy i otrzepując się z kurzu powiedział zimno:
- Panie Żurman, tu nie tylko nie ma sanitariuszy ale tu nie ma bomby. Coś panu na rozum padło.

Pani Smolińska masując obolałe miejsce, ze wzrokiem utkwionym w pana Żurmana powiedziała:
- Pełno tu dywersantów którzy tylko czekają żeby człowieka ugodzić w plecy,
a po namyśle dodała:
- Niektórych łatwo można rozpoznać bo wszczynają panikę.
Od tej pory ceniliśmy karbidówki wyżej niż oświetlenie elektryczne.

Następnego dnia zbudowaliśmy antyszczurzą barykadę. Kadłub Jacka tramwaju stanowił jej główną część, kawałki podwozia i koła blokowały resztę rury. Szczur doszedł do barykady, wspiął się na nią i trafił na sufit piwnicy. Nie spiesząc się zawrócił i zniknął w otworze z którego się wynurzył. Odnieśliśmy zwycięstwo.

Rano zobaczyliśmy że barykada została zniszczona. Szczur powrócił w nocy i przegryzł się przez bok tramwaju, poszerzając otwór okienny.

Na Mokotowie powstanie skończyło się wcześniej niż w Śródmieściu, które jeszcze się trzymało. Niemcy przyszli wieczorem, powiedzieli, że oni wiedzą że tu siedzą powstańcy i żeby powstańcy natychniast się poddali. Nikt się nie zgłosił. Niemcy zakazali wychodzić z piwnicy i całą noc siedzieliśmy zamknięci. Rano wyprowadzili nas na Madalińskiego. Po przeciwnej stronie ulicy stały zarekwirowane przez Niemców wozy konne pełne zrabowanych rzeczy.

Prowadzili nas ulicą Madalińskiego w stronę Alei Niepodległości. Ulica płonęła, z okien domów buchały płomienie. Przez chwilę wydawało mi się że któreś z dzieci uderza w klawisze dziecinnych cymbałków. To szyby wypadające z płonących ram okiennych uderzały o bruk. W pewnym momencie mama obejrzała się do tyłu i powiedziała że nasz dom też już się pali.

W hali fabrycznej Polskich Zakładów Lotniczych na Okęciu powiedzieli nam przez megafony, że nic nam się nie stanie. Potem powiedzieli że mamy oddać wszystkie kosztowności, zegarki i pieniądze dla wzmocnienia wysiłku wojennego Rzeszy Niemieckiej. Kto nie odda zostanie ukarany. Tak straciliśmy Mamy zegarek. Noc spędziliśmy na betonowej podłodze hali. Bylem wystraszony i głodny.

Do Warszawy wróciliśmy w Kwietniu 1945 roku. Frontowa część naszego domu była wypalona, ale nasze mieszkanie ocalało. Mieliśmy dużo miejsca do zabawy, bo połowa okolicznych zabudowań była wypalona lub częściowo zburzona. Zabawek nie brakowało, począwszy od wypalonego samochodu pancernego na Wiśniowej aż do niewypałów pocisków moździeżowych, różnego rodzaju prochu i nabojów.

Ekshumacja była bardzo blisko płotu gdzie pierwszego dnia powstania widziałem wysokiego, eleganckiego pana. Dwóch robotników odkopywało ciało a pani z opaską Polskiego Czerwonego Krzyża miała jakieś papiery. W pobliżu czekała furmanka aby przewieźć ciało na cmentarz. Pani z PCK mówiła
- Panowie, przede wszystkim dokumenty. Mamy tyle nazwisk o które rodziny wciąż pytają. Proszę ostrożnie.

Wydawało mi się że pani z PCK nie będzie zainteresowana tym, co można znaleźć w schronie przeciwlotniczym który Niemcy wybudowali koło naszego domu. Schron, wkopany w ziemię, tak że z zewnątrz widać było tylko lekkie wzniesienie, był miejscem gdzie się często bawiliśmy. Schron miał dwa wejścia, i był tak niski że nie można było się wyprostować. Kiedy mama przywiozła nas do Warszawy w Kwietniu 1945 roku, wejścia były zasypane ziemią. Odkopanie wejść zajęło nam ze dwa miesiące, głównie dlatego że początkowo byliśmy z bratem jedynymi dziećmi w domu. Potem wrócił Bulek a także Jacek i Piotrek Patyccy. Wnętrze schronu śmierdziało, było wilgotno i brudno. Kiedy znaleźliśmy tam ludzką czaszkę przez tydzień nie wchodziliśmy do schronu. Była to jednak tak znakomita kryjówka, że zaczęliśmy schronu używać bawiąc się w chowanego, a potem przenieśliśmy czaszkę w ślepy koniec schronu, żeby nam nie przeszkadzała. Zaraz potem znaleźliśmy drugą czaszkę i przenieśliśmy ją w to samo miejsce. Koło czaszek nie wolno się było chować. Czaszkę w której było mniej zębów nazywaliśmy niemiecką, a tą drugą - czaszką Polaka.

Chodziłem do szkoły na Narbutta. Miałem męczące sny; najgorszy był sen w którym śniło mi się że goniony przez SSmanów uciekam dachami domów. Najczęściej spadałem, choć zdarzało się że byłem schwytany. W szkole byłem faworytem naszej wychowawczyni pani Siwczyńskiej. Pomogło mi to, kiedy eksperymentując z prochem artyleryjskim podpaliłem moją ławkę podczas lekcji polskiego. Woźny szkolny pan Grzelak ugasił pożar kilkoma wiadrami wody. Przy okazji całe wiadro wody dostało się mnie. Co gorsza cały mój podręczny arsenał został skonfiskowany. Szczególnie bolesna była strata dwóch rakiet i dużego naboju śrutowego do dubeltówki. Mokry i nieszczęśliwy trafiłem do gabinetu Dyrektora, gdzie w obecności pani Siwczyńskiej Dyrektor powiedział mi, że dla bandytów nie ma miejsca w jego szkole i że jestem wyrzucony. Pani Siwczyńska powiedziała żebym wyszedł i zaczekał w sekretariacie. Przez niedomknięte drzwi słyszałem jak Dyrektor wrzasnął kiedy mówiła że mojego ojca zamordowali w Katyniu bolszewicy.
- Proszę pani. Za takie gadanie się siedzi. Ja tego nie słyszałem.
- Panie Dyrektorze, dziecko jest wygłodzone, zaniedbane. Bóg wie jakie szramy zostały po powstaniu. Nim trzeba sie zająć, a nie wyrzucać.

Nie uważałem siebie za zaniedbanego. Wygłodzony też nie byłem; kilka razy w czasie wojny widziałem kiełbasę, a co najmniej dwa razy ją jadłem. Poza tym byłem bogaczem - trzy dni wcześniej znalazłem w gruzach zdekompletowane parabellum. To było warte co najmniej sto kulek, albo dwa granaty.

Matka Jacka i Piotrka, pani Patycka była kierownikiem literackim teatru Syrena, znała wielu aktorów, i później dzięki niej bywałem za kulisami Syreny. Moja pierwsza wizyta w teatrze odbyła się także dzięki jej protekcji. Dawano Dziadka do Orzechów. Bylem olśniony. Nigdy przedtem nie widziałem takiego bogactwa kolorów, ruchu i głosu. Był to specjalny spektakl dla małych dzieci i aktorzy podtrzymywali konakt z widownią, zadając pytania a często prosząc dzieci o radę. Kiedy na scenie pojawił się Król Szczurów, jeden z aktorów zapytał dzieci:
- lubicie go?
Odpowiedzią było chóralne "nieeee". Nieoczekiwanie, nawet dla mnie samego, ja wołałem "tak". Kiedy cała widownia już ucichła, ja stałem i krzyczałem "tak, lubię króla szczurów". Nie wiem czego spodziewał się aktor zapraszając mnie na scenę i pytając dlaczego. Powtarzałem z płaczem:
- Szczur był najdzielniejszy. Był dzielniejszy niż powstańcy.

I wtedy przypomniałem sobie co zdarzyło się w czasie powstania. SS-mani przyszli któregoś popołudnia. Byłem blisko wejścia kiedy wpadli do piwnicy. Najpierw był przerażający krzyk:
- Hande Hoch !
Dwie czarne sylwetki na tle jasnego otworu wyjściowego obwieszone były bronią. Jeden z nich krzycząc - Weg - ulokował się w kącie piwnicy wypchnąwszy stamtąd pana Gruszę i wodził dookoła lufą rozpylacza. Drugi, wyjąc - Schnell - kierował pana Gruszę i innego, niskiego pana, którego nie znałem, w górę schodów, kopiąc ich i popychając. Wiedziałem że któryś z SS-manów zaraz mnie zabije. Nie próbowałem uciekać, krzyczałem tylko z całych sił. Pan Grusza i niski pan byli już u wyjścia z piwnicy, SS-man z rozpylaczem wyszedłszy z kąta piwnicy cofał się w stronę schodów. Wśród nagłej ciszy pani Pojawska powiedziała:
- Pani Olasowa niech pani uspokoi dziecko bo nas tu wszystkich zastrzelą.
SS-man, który był już u podnóża schodów odwrócił się w jej stronę, lufa rozpylacza zataczając łuk w pewnym momencie patrzała wprost na mnie. Mój krzyk przeszedł w wycie, nikt się nie poruszał. SS-man wyszedł. Usłyszałem dwie serie strzałów. W piwnicy była cisza. Potem pani Gruszowa zaczęła krzyczeć:
- Ludzie! Oddajcie mi męża.

Trupy leżały kilka dni na podwórku, przy wejściu do piwnicy. Potem usłyszałem że Niemcy pozwolili ich pochować i kilku mężczyzn wykopało grób na podwórkowym trawniku. Pan Kowal wracając z podwórka powiedział:
- Jak się to powstanie szybko nie skończy, to nas wszystkich rozwalą.

Tej nocy śniło mi się powstanie. Król szczurów w purpurowym płaszczu siedział na tronie pośrodku naszej piwnicy. Po lewej stronie Króla siedział pan Grusza, a po prawej niski pan, którego nazwiska nie znałem. Herold stojąc z prawej strony tronu czytał z wielkiego pergaminu:
- Czyni się wszem i wobec wiadomym, że wszystkie głupoty są unieważnione.

Wśród tłumu rozpoznałem Mamę i pana Kowala z żoną. Z tyłu tłumu widziałem grupy ludzi w czerwonych koszulach. Przesunąłem się w stronę pana Kowala i zapytałem:
- Proszę pana, a co z SS-manami ?
Pan Kowal krzyknął, przerywając heroldowi:
- Właśnie, a co z SS-manami ?
Król Szczurów powiedział poważnie:
- SS-mani to źli ludzie.
Zapytałem:
- Czy znowu będzie powstanie?. Ja już byłem w jednym. Ja nie chcę drugiego powstania.
- W Polsce dzieje się źle, ale drugiego powstania nie będzie - odpowiedział Król Szczurów.
Mama powiedziała:
- Królu Szczurów, gdzież jest Wielki Porządek Rzeczy ? Gdzież sprawiedliwość ?
Król Szczurów odpowiedział:
- Trudno mówić o porządku wśród gruzów i trupów. Co czwarty mieszkaniec tych ziem poległ. Rządzą barbarzyńcy.
Tu Król Szczurów wskazał na mnie:
- Może on doczeka i zobaczy Wielki Porządek Rzeczy o ktorym mówicie.